کوشتنی زنجیرەیی خێزانی
نوسینى/ دکتۆر رسول ابراهیم  دکتۆرا لە دەروونناسی گشتى
پێناسەی کوشتنی زنجیرەیی خێزانی
کوشتنی زنجیرەیی خێزانی (فامیلیساید) بریتییە لە کردارێکی تاوانکارانە کە تێیدا کەسێک چەند ئەندامێک یان هەموو ئەندامانی خێزانەکەی دەکوژێت لە ڕووداوێکی دیاریکراودا زۆرجار ئەم جۆرە کوشتنە لەلایەن باوک یان هاوژینی پیاوەوە یان یەکێک لە کوڕ یان کچ ئەنجام دەدرێت و بەزۆری کۆتایی بە خۆکوژی تاوانبار دێت ئەم دیاردەیە وەک قۆناغی کۆتایی و هەرە مەترسیداری توندوتیژی خێزانی دەبینرێت.
توێژینەوەکان  لەو بارەوە
دکتۆر نیل ویدمار، پرۆفیسۆری زانستی دەروونناسى تاوانناسیە و بەڕێوەبەری دامەزراوەی ناسیۆنالی پێداچوونەوە بە مردن بەهۆی توندوتیژی خێزانی، یەکێکە لە شارەزا هەرە دیارەکانی بواری فامیلیساید لە کتێبی "فامیلیساید" و توێژینەوەکانی دیکەیدا، ڤیدمار چوارچێوەیەکی تیۆری و میتۆدۆلۆژی پێشکەش دەکات بۆ تێگەیشتن لە دینامیکیەت و هۆکارەکانی پشت کوشتنی خێزان ڤیدمار چەمکی "هاوپشتبەستنی خێزان" و "کۆنترۆڵی زۆرەملێ" وەک چەمکی کلیلی بۆ تێگەیشتن لەم دیاردەیە بەکارهێناوە.

جۆرەکانی فامیلیساید
بەپێی توێژینەوەکان فامیلیساید بەسەر چەند جۆرێکدا دابەش دەبێت:
١.فامیلیسایدی ژێر کاریگەری ئاگایی (Civic Respectable):
   - تاوانکار کەسێکی ڕواڵەت باشە و لە کۆمەڵگادا ڕێزی هەیە.
   - توندوتیژییەکە زۆرتر لە شاراوەیی ڕوودەدات.
   - زۆرجار دوای قەیرانێکی ئابووری یان کەلتووری ڕوودەدات.
٢.فامیلیسایدی ناوەندگیر (Livid Coercive):
تاوانکار پێشینەی توندوتیژی هەیە و بە شێوەیەکی بەردەوام یەکێک لە ئەندامانى خێزان دەیەوێت کۆنترۆڵکردنی ئەوانیتر بکات.
   - بە گشتی ڕەفتاری کۆنترۆڵی زۆرەملێی لەگەڵ قوربانی هەبووە.
   - تاوانەکە زیاتر لە کاتی جیابوونەوە یان هەوڵی جیابوونەوەدا ڕوودەدات.
٣. فامیلیسایدی دەپرێشنی (Civil Reputable-Dysphoric/Despondent):
   - تاوانکار دووچاری دەپرێشن و خەمۆکی قووڵ بووە.
   - تاوانەکە وەک "خۆکوژی فراوانکراو" دەبینرێت.
   - تاوانبار هەست دەکات خۆی و خێزانەکەی دەباتە "جێگایەکی باشتر".

جۆری کارەکتەری تاوانبارى فامیلیساید
چەند جۆرێکی کەسایەتی تاوانبارانی فامیلیساید دەستنیشان دەکات:
١.کۆنترۆڵکەر (Controller):
   - هەستیار بە لەدەستدانی کۆنترۆڵ و دەسەڵات.
   - خاوەن بیروباوەڕی هێزسالاری بەهێزە.
   - شانازی بە توانای سەرپەرشتیاری خێزانەوە دەکات.
٢. پارێزەری خێزان (Family Protector):
   - خێزان وەک بەشێکی دانەبڕاو لە خۆی دەبینێت.
   - هەست بە نائومێدی و ترس لە داهاتوو دەکات.
   - باوەڕی وایە کوشتنی خێزانەکەی پاراستنیانە لە "دونیایەکی خراپ".
٣. تۆڵەسێن (Vengeful):
   - هەست بە خیانەت یان ڕەتکردنەوە دەکات.
   - کوشتنەکە وەک تۆڵەسەندنەوە لە هاوژین دەبینێت (پەرچەکردارە).
   - نیشانەی کەسایەتی نەرگسى (Narcissistic Personality)تێدا دەردەکەوێت.




 هۆکارەکانى  فامیلیساید
توێژینەوەکان چەندین هۆکاری بنەڕەتی دەستنیشان دەکات بۆ ڕوودانی فامیلیساید:
١.لەدەستدانی کۆنترۆڵ:
   - تاوانبار هەست بە لەدەستدانی کۆنترۆڵ و دەسەڵات لە خێزانەکەیدا دەکات.
   - تاوانەکە وەک هەوڵی کۆتایی بۆ گەڕاندنەوەی کۆنترۆڵ دەبینرێت.
٢. خەمۆکی قووڵ و نائومێدی:
   - زۆربەی بکوژانی فامیلیساید لە دۆخێکی دەروونی زۆر خراپدا بوون پێش ئەنجامدانی تاوانەکە.
   - ئەم حاڵەتە وەک "خۆکوژی فراوانکراو" ناو دەبرێت
٣.مرۆڤی ژەهراوی:
   - پەیوەندی نێوان مرۆڤی ژەهراوی لە کۆمەڵگا وپەیوەندیەکى کوشندە.
   - کوسانێک مرۆڤی ژەهراوین بە توندی زیاتر مەیلی فامیلیساید نیشان دەدەن
٤. بێهیوابوونى  خێزانى:
   - دۆخێک کە تێیدا بکوژ سنوورە کەسییەکان لەنێوان خۆی و ئەندامانی خێزانەکەی نابینێت.
   - بکوژ خێزانەکەی وەک بەشێک لە خۆی نابینێت.
٥. قەیرانی ئابووری و کۆمەڵایەتی:
   - پەیوەندی نێوان قەیرانە ئابوورییەکان (وەک لەدەستدانی کار، قەرز، ماڵوێرانی) و کوشتنی خێزان.
   - شکستە ئابوورییەکان وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر ناسنامەی بکوژ دەبینرێن.
٦.دینامیکیەتی کۆنترۆڵی زۆرەملێ:
   - فامیلیساید وەک ئەنجامێکی کۆتایی پرۆسەی درێژخایەنی کۆنترۆڵی زۆرەملێ کە بە درێژای زەمەنێک هەبوو نەتیجەى پرۆسەیەکى ژیانکردنە .
   - توندوتیژی فیزیکی، کۆنترۆڵی ئابووری، تەرک کردن، و هەڕەشەن بەرەو کوشتنی خێزان پەرەدەسێنن.
٧. ئەزموونی منداڵی:
   - پەیوەندی نێوان تراومای منداڵی بکوژان و ئەگەری ئەنجامدانی فامیلیساید لە تەمەنی گەورەییدا
   - بکوژانێک کە خۆیان لە منداڵیدا ڕووبەڕووی توندوتیژی بوونەتەوە، زیاتر مەیلیان هەیە بۆ ئەنجامدانی کوشتنی خێزان

چارەسەر
بەپێی توێژینەوەکان ستراتیژییەکانی خۆپاراستن لە فامیلیساید ئەمانەن:
١. پشتگیری بۆ کەسانی  مەترسیدا:
   - دابینکردنی پەناگای سەلامەت و هێڵی یارمەتی ٢٤ کاتژمێری.
   - یارمەتیدانی قوربانیان بۆ پێشکەشکردنی پلانی سەلامەتی کەسی.
٢. گۆڕینی نۆرمە کۆمەڵایەتییەکان:
   - هەڵمەتەکانی هۆشیاری گشتی دەربارەی توندوتیژی خێزانی.
   - چالاکی دژی نۆرمەکانی مۆڤى ژەهراوی و کەلتووری کۆنترۆڵکردن .
3. خزمەتگوزارییە یەکگرتووەکانی دەستێوەردان:
   - هاوکاری لەنێوان دەزگا جیاوازەکان (پۆلیس، تەندروستی، خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی).
   - پڕۆگرامی هاوکاری دەروونی ڕاهێنانە دەروونى و کۆمەڵایەتی بۆ خێزانە مەترسیدارەکان.
4. سیستەمی هەڵسەنگاندنی مەترسی:
   - پەرەپێدانی ئامرازی هەڵسەنگاندنی مەترسی بۆ دەستنیشانکردنی کەیسە مەترسیدارەکان.
   - ڕاهێنانی کارمەندانی پۆلیس و تەندروستی بۆ ناسینەوەی نیشانەکانی هەڕەشەی جیددی.

سەرچاوە زانستیەکان
Websdale, N. (2010). Familicidal Hearts: The Emotional Styles of 211 Killers*. Oxford University Press.
Websdale, N. (1999). Understanding Domestic Homicide
Northeastern University Press.
Websdale, N. (1998). Rural Woman Battering and the Justice System: An Ethnography. Sage Publications.
Websdale, N., & Johnson, B. (2005). "Reducing Woman Battering: The Role of Structural Approaches." *In Domestic Violence: Action and Intervention
Websdale, N., Town, M., & Johnson, B. (1999). "Domestic Violence Fatality Reviews: From a Culture of Blame to a Culture of Safety." Juvenile and Family Court Journal.