بۆچی مووچەی مانگی چوار دواکەوت؟
پاش ناردنی (یەک ترلیۆن و نۆسەد ملیار دینار) بۆ هەردوو مووچەی مانگەکانی (دوو و سێ)ی ئەمساڵ لەماوەی نزیکەی دوو هەفتەدا، بەڵام وا جارێکیتر بەغدا ناردنی مووچەی مانگی (چوار)ی دواخست، ئەم دواخستنە بێ هۆ نیە، هەروەکچۆن توانی بە ناردنی دوو مووچەی یەک لە دوای یەک پابەندی خۆی بە بڕیاری دادگاو نیەت باشی خۆی بۆ چارەسەری مووچە پیشان بدات.
دواخستنی مووچەی مانگی چوار لەلایەن بەغداوە، ئەگەر گریمان هۆکاری سیاسی بێت (وەک هەمیسە لایەنەکانی دەسەڵات بەغدای پێ تاوانبار دەکەن)، ئەوە تەنها هۆكارێكی لاوەكیەو هۆکاری سەرەکی دواکەوتنی مووچەی مانگی چوار زۆر بە ڕوونی ئەم دوو هۆکارەی خوارەوەیە، ئەوەش بەرپرسیارێتی و کەمتەرخەمی ڕاستەوخۆی حکومەت‌و لایەنەکانی دەسەڵاتە لە کوردستان:
١ـ بە پێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی دەوڵەت کە لە پێشچاوی وەزیران و پەرلەمانتارانی یەکێتی و پارتی لە پەرلەمانی عێراق تیپەڕی، بە پێی یاسای بودجەی حکومەتی ئیتیحادی (٢٠٢٣ - ٢٠٢٥)، بە پێی بڕیاری دادگای فیدراڵی دەربارەی مووچە، پێویستە حکومەتی هەرێم، نیوە یان هەموو داهاتەکانی ناوخۆ ڕادەستی ئەژمێرێکی حکومەتی ئیتیحادی بکات، بەڵام تا ئێستا نەیکردووە، واتە تا ئێستا حکومەتی ماوە بەسەرچووی هەرێم ئەم پابەندییە یاساییەی بەرانبەر بەغدا جێبەجێ نەکردووە، تا بەغدا بەردەوام بێت لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانی لە ناردنی مووچە.
٢ـ بە پێی بڕیاری دادگا، زۆر بە ڕوونی، پێویستە حکومەتی هەرێم‌و لایەنەکانی دەسەڵات کارئاسانی بکەن بۆ پڕۆسەی بە بانکیکردن (تەوتین)ی مووچەی مووچەخۆران، ئەویش بە ناردنی داتاو زانیاریی مووچەخۆرانی هەرێم بەو جۆرەی داواکراوە بۆ بانکەکانی (ڕەشیدو ڕافیدەین‌و بانکی بازرگانی)، بەڵام تا ئێستا هەرێم خۆی لە بازنەی چەقبەستووی (هەژماری من) دەرنەکردووەو بە پاساوی جۆراوجۆر خۆی لەم بڕیارە دەدزێتەوەو بە زوویی نەچووە بەدەم ئەم پرۆسەیەوە، کە چارەسەری بنەڕەتی مووچەی لێ چاوەڕوان دەکرێت.
جێبەجێکردنی ئەم دوو خاڵەی سەرەوە، بە تەواوەتی لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان‌و تەنانەت حکومەتی هەرێمیشە، بەڵام لایەنەکانی دەسەڵات ئامادە نین دەست لە بەرژەوەندییە تایبەتییەکانی خۆیان هەڵگرن‌و ئەم بەرژەوەندییە گشتیە بەدیبهێنن‌و کێشەی مووچە کۆتایپێبهێنن.
لەلایەکی ترەوە، داهاتی ناوخۆ وەک ئەوەی ڕادەستی بەغدا ناکەن بە پێی یاساکان، تا هەرێمیش دەنگی بڵند بێت لە داواکردنی مووچەو تەواوی بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان، ئەوە لەناو خۆش ئەو داهاتە دیار نییەو کەس نازانێت لە چیدا خەرجی دەکەن‌و بۆ کوێ دەچێت؟
داهاتی ناوخۆی سێ مانگی کۆتایی ساڵی (٢٠٢٣)، داهاتی ناوخۆی چوار مانگی سەرەتای ئەمساڵ، کە ئەگەر تەنانەت بە پێی زانیارییەکانی خۆشیان بێت ئەوە بۆ هەر مانگێک (٣٢٠ ملیار)و بۆ هەر شەش مانگەکە (٢,٢٤٠,٠٠٠,٠٠٠,٠٠٠ - دوو ترلیۆن و دوو سەدو چل میار) دینارە، ئەم بڕە پارەیە ئەگەر بخرێتە خزمەت بەگەڕخستنەوەی پڕۆژەکان، ئەوە بەشێکی زۆر لە پڕۆژەکانی ئاوو ڕێگاوبان و نەخۆشخانەو قوتابخانە تەواو دەکات کە زیاتر لە دە ساڵە وەستاون، بەڵام نە پڕۆژە بەگەڕ خراوتەوەو نە گرێبەست بە هەمیشەیی کراوەو نە گەنجی بێکار دامەزراوەو نە نەخزمەتگوزاریی نەخۆشخانەکان دەستی پێکردووەتەوە، تەنانەت هیچ کەس لە کوردستان نازانێت ئەم داهاتە چی لێکراوەو بۆ کوێ دەچێت؟ زیاتر لە دوو ساڵە حکومەت نەوەک لە ڕێگەی دامەزراوەی فەرمییەوە ئامادەی شەفافیەت نیە، تەنانەت بە "ڕاگەیەنراو"ی میدیاییش بە خەڵک ناڵێت ئەم داهاتە چی لێدەکات؟
سەرەڕای داهاتی نانەوتی هاتوو لە (گومرگ و باج و ڕسومات)ەوە، پاش وەستانی فرۆشتنی نەوت بە بۆری، هەرێمی کوردستان ڕۆژانە (٢٥٠ تا ٣٠٠) بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت و لە ناوخۆو بە تەنکەر دەیفرۆشێت، دیسان داهاتی فرۆشتنی ئەم (نەوت)ەش هیچ کەس نازانێت چی لێدەکرێت و بۆ کوێ دەچێت؟
ئێستە کاتیەتی خەڵکی کوردستان لە بەرپرسانی دەسەڵات لە هەرسێ حزبە پێکهێنەرەکەی حکومەت بپرسێت: تا کەی دەتانەوێت ئەم دۆخە درێژە پێبدەن؟ بۆچی ناتانەوێت خەڵک پشوو بدات‌و مووچە وەک مافێکی شایستە بۆ مووچە خۆران خەرج بکرێت؟ ئایا ئێوە هێندە بەهێزن، بەبێ حسابکردن بۆ یاساو خەزێنەی گشتی‌‌و ژیانی هاووڵاتیان، بەردەوام بن لەم شێوازە سیاسەتە چەوتە؟