تیرۆری سیاسی و تاوانکاری نێودەوڵەتی لە ساڵی١٩٤٨وە بووەتە بەشێک لە کلتوری ئیسڕایل و ئەمریکا
تاوانە دڕندەو شەڕەنگێزەکانی ئیسڕائیل کردەوەی بەدی ئەخلاقین و بۆنی نائومیدیان لێدێت بۆ ئاشتی، ئاسایش، ماف و کەرامەتی مرۆڤایەتی 

ئەگەر توندوتیژی نەبوایە ئیسرائیل بوونی نەدەبوو. نەکبەی ساڵی ١٩٤٨ بەڵگەی توندوتیژی سروشتی ئیسرائیلە، کە لەلایەن نیمچە سەربازی زایۆنیستەکانەوە ئەنجامدرا کە دواتر بوونە هێزی بەرگری ئیسرائیل. سەرچاوەی IDF لە گروپە تیرۆریستییە ڕێکخراوەکاندایە، ئەمڕۆ IDF و دەزگا هەاڵگریەکانی تری ئیسڕائیل تەنها دامەزراوەی تیرۆرستیی ڕێکخراون و شەرعیەت بە توندوتیژی کۆلۆنیالیزمی خۆیان دەدەن وەک ئیسرائیل.
ئایا بەڕاستی پێویست بوو جینۆسایدێک لە غەززە بکرێت بۆ ئەوەی جیهان درک بەو دڕندەییانەی کە دەیان ساڵە دژی فەلەستینییەکان ئەنجام دەدرێن بکات؟ ئایا ساڵی ١٩٤٨ بەس نەبوو؟ ئایا دانیشتووان-کۆلۆنیالیستەکانی ئیسرائیل، کە لەسەر زەوییە داگیرکار و دزراوەکان دەژین، بەڵگەیەکی بەس نین کە ئامادەیییەکی ڕەسەن دەسڕدرێتەوە بۆ ئەوەی پڕۆژەی زایۆنیستی لەخۆبگرێت؟ 
لە سەردەمی نەکبەدا لە ١٩٤٨ فەلەستینییەکان بەشێوەیەکی دڕندانە دەربەدەرکران، لە ڕووی نەتەوەییەوە پاکتاوکران لە گۆڕە بەکۆمەڵەکاندا نێژران و بە زۆر بێسەروشوێن کران و لەخاکی خۆیان دەرکران.
لە ١٩٤٨ە وە ئیسرائیل پیلان و کردەوەی رق دژی مرۆڤایەتی وخۆبەزلزانینن و نامۆبوونی خۆی نەگۆڕیوە؛ تەنها تاکتیکەکانی گۆڕیوە و ئامرازی زیاتری هەیە بۆ جێبەجێکردنی ئامانجەکانی، لەنێویاندا پاکتاوکردنی تەواوەتی نەتەوەیی لە غەززە. بەڵام ئەوەی ئیسرائیل لە ڕووی لەناوبردنی فەلەستین لە نێوان نەکبە و جینۆسایددا بەدەستی هێنا، ئەوەیە کە هەر فەڵەستینیەک کە ویژدانێکی هەبێت، لە چوارچێوەی توندوتیژییە کۆلۆنیالیزمەکانی ئیسرائیلدا بوونی خۆیان هەڵبسەنگێنێتەوە. پێش جینۆسایدەکە، فەلەستینییەکان لە غەززە گەمارۆ دراون، ڕووبەڕووی نەبوونی پێداویستییە سەرەتاییەکان بوونەتەوە، بە بۆردومانی ڕۆژانە و لەشکرکێشییە سەربازییەکانی ئەو ناوچەیە دەژین، لە ئازادیی جووڵە بێبەش بوون و لە ناوخۆدا ئاوارە بوون.
سەردەمی نوێی تیرۆر و یاساشکێنی و بەربەریەتتیرۆری سەرۆکی حەماس، ململانێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی خستە قۆناغی نوێی مەترسیدار. تیرۆرکردنەکە شەڕەکە دەباتە ڕەهەندی نوێ و کاردانەوەی گەورەی لەسەر تەواوی ناوچەکە دەبێت. لە بۆمبی نامەوە تا تەقینەوەی مۆبایل تا هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، بە ئامانجگرتنی زانایان و تیرۆرکردن لە مێژە بەشێک بووە لە کتێبی یارییەکانی ئیسرائیل، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ بزووتنەوەی ژێرزەمینیی زایۆنیستەکان پێش دامەزراندنی وڵاتەکە. لەم دواییانەدا ئیسرائیل تۆمەتبار کراوە بە بەکارهێنانی ئۆپەراسیۆن بۆ کوشتنی چەندین زانای ئەتۆمی ئێرانی لە ناوخۆی ئێراندا، لە یەکێک لە ڕووداوەکانی ساڵی ٢٠٢١دا.
ئیسرائیل بە کوشتنی هەنیە، سەرکردەیەکی سیاسی کە لە بنەڕەتدا خزمەتی ڕۆڵی دیپلۆماتکارێکی کردووە، ڕادەی بێهیوایی خۆی و سنووری شکستی سەربازیی خۆی نیشان دا. 
هانیە سەرکەوتوو بوو لە دروستکردن و پتەوکردنی پەیوەندی لەگەڵ ڕووسیا، چین و وڵاتانی دیکەی دەرەوەی چوارچێوەی سیاسی ئەمریکا و ڕۆژئاوا.
تیرۆرکردنی ئیسماعیل هانیە، لە تاران لە ٣١ی تەمموز لەلایەن ئیسرائیلەوە بەشێکە لە گەڕانەکانی ئیسڕائیل بۆ ململانێیەکی ناوچەیی فراوانتر. کردەوەیەکی تاوانکارییە و بۆنی نائومێدی لێدێت.
 
شەڕێکی ناوچەیی؟ ئیسرائیل لە چەندین بەرەدا لە ژێر ئاگردایە، لە ١٩٤٨ وە تا ئێستا ئیسڕائل ئەوەندە نائومێد و لە مەترسیدا نەبوە کە بووەتە دۆخێکی نائارام بۆ خەڵکەکەی و پەشیمانی نزیک ٨٠ ساڵ داگیرکاریەکەیان و دامەزراندنی قەوارەکەیانن کە سەدا ٨٠ی بازرگان و ملیاردێرەکان ئیسڕائیلیان جێهێشتووە و جێدێڵن. 
داینامیکە ئاڵۆزەکان نیگەرانی جددی لەبارەی شەڕێکی ناوچەییەوە و کام وڵات دەتوانێت بکێشێتە ناو شەڕێکی ناوچەییەوە، کۆدەکاتەوە. ئێستا دیسانەوە بینیمان کە ئیسرائیل دەتوانێت هەر شوێنێکی ئێران بکاتە ئامانج. بەڵام ئەمجارەیان پرسیارێک لە سەلامەتی بەرپرسانی باڵای ئێران هەیە، ئیسرائیل لە بنەڕەتدا پەیامێک بۆ ئێرانییەکان دەنێرێت: 'دەتوانین هەر یەکێک لە ئێوە لە هەر شوێنێک، لە هەر کاتێکدا بکوژین.' و ئەوەش زۆر مەترسیدارە.
لەهەمان کاتتدا ئێران چەندین قۆڵی درێژی هەیه کەبەوەکالەت ناسراون، بەلام لەزۆر شوێن وەک دەوڵەت کاردەکەن، له عێراق، له سوریا، له لوبنان، لەیەمەن لەغەززه، بۆیە خەڵکەکەیان ڕاهێنان و چەکدارکردن و پلاندانانیان لە هەموو شوێنێک وەرگرتووە و دەتوانن بگەنە هەر شوێنێکی جیهان.
هەروەها دەتوانن بەرژەوەندیەکانی ئیسرائیل یان جوولەکەکان لە ئاستی جیهانیدا بکەنە ئامانج.

لەناوبردنی حەماس ئاوا ئاسانە! حەماس کەسێک و ڕێکخراوێکی کەسی و نمایشێکی تاکەکەسی نییە بەدرێژایی ساڵان حەماس سەلماندی کە توانای چاکبوونەوەی لە تیرۆرەکانی ڕابردووی سەرکردەکان و گەشەکردنی هێزی خۆی هەیە. تەنانەت ئەگەر ئیسرائیل بتوانێت سەرکردایەتی حەماس لەناوبەرێت، ڕوون نییە چ کاریگەرییەکی دەبێت لەسەر ڕێکخراوێک کە ڕەگ و ڕیشەی قووڵی لە غەززە و جبەخانەی چەک و تۆڕێکی جیهانی پشتیوانی سیاسی و دارایی و هاوسۆزی ئیسلامی و مرۆڤایەتی هەیە.
ئەگەر بەرخۆدانی ئەمڕۆ بەراورد بکەین لەگەڵ بەرخۆدانی ٢٠ ساڵ لەمەوبەر حەماس و بزووتنەوەکانی تری خۆڕاگری زۆر بەهێزتر بوون لە سەردەمی شێخ یاسین و ئەوانی تر
ئیسماعیل هەنیە ڕێبەری سیاسیی حەماس لە هێرشێکدا لە تارانی پایتەختی ئێران پێکرا، ئەمەش پێشهاتێکی گەورەیە کە شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس ناوچەکە دەخاتە قۆناغێکی نوێی پێشبینی نەکراو و مەترسیدار. کوشتنی هانیە، چ لە ڕووی ستراتیژی و چ لە ڕووی ڕەمزییەوە، زەربەیەکی دراماتیکییە بۆ حەماس، و بۆ وڵاتی دووەم کە ئێرانە.
تیرۆرکردنی ڕابردووی سەرکردە باڵاکانی بزووتنەوەی حەماس لە ساڵانی نەوەدەکانەوە نەیتوانیوە زیانێکی درێژخایەن بەو گروپە بگەیەنێت و لە هەندێک حاڵەتدا، لێکەوتەی نەخوازراوی هەبووە.
هانیە دووەم سەرکردەی باڵای بزووتنەوەی حەماسە کە لە دوای دەستپێکردنی شەڕی غەززە. لە مانگی یەکی ئەمساڵدا جێگری بەرپرسی مەکتەبی سیاسیی وڵاتەکەیان، ساڵح ئەلعروری، لە هێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیلدا لە بەیروت شەهیدبوو. ئاروری بە یەکێک لە ئەندامانی دامەزرێنەری باڵی سەربازی حەماس دادەنرا کە لیواکانی عیزەدین قەسام بوو.
کاریگەری هەر تاکە مردنێک لە پێکهاتەی سەرکردایەتی حەماسدا بە لەبەرچاوگرتنی تۆڕە بەرفراوان و ناڕوونییەکەی گروپەکە ئەستەمە پێشبینی بکرێت و پێشتریش توانیویەتی بەرگەی مردنی سەرکردە سەرەکییەکانی دیکە بگرێت لەنێویاندا شەهیدکردنیهاودامەزرێنەرانی شێخ ئەحمەد یاسین و عەبدولعەزیز ڕانتیسی، لە ساڵی ٢٠٠٤دا کە کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر هەوڵە سەربازییەکانی نەبوو، بەڵام بەدڵنیاییەوە ئیسماعیل هەنیە قورسایی ڕەمزی لە سەرانسەری ڕێکخراوەکەدا دەبێت.
ئایا ئێران بێدەن بووە لە و تیرۆرەی بەرانبەری کراوە شەڕی ئیسرائیل دژی حەماس لە غەززە ئەو شەڕە سێبەرییە درێژخایەنەی لەگەڵ ئێراندا هێنایە دەرەوە بۆ چوونە ناو ئاگرکەوتنەوەیەکی ناوچەیی گەورەی ڕووبەڕوو. شەڕی ئیسرائیل دژی حەماس تادێت شەپۆلی ململانێی توندتر و نزیکەی ڕۆژانەی لە سەرانسەری ناوچەکەدا لێدەکەوێتەوە. دوو کردەوەی تیرۆری ئەم هەفتەیە کە لە ماوەی چەند کاتژمێرێکدا لە یەکترەوە دوورن، ئەو ناکۆکییە لە چەندین بەرەدا پەرەپێدەدات، و دەبێتە هۆی ترسێکی نوێ لە سەرهەڵدانی شەڕێکی سەرتاسەری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
مانگی نیسانی ٢٠٢٤ی ئەمساڵ، فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل باڵیۆزخانەی ئێرانیان لە دیمەشقی پایتەختی سوریا بۆردومان کرد و بەهۆیەوە حەوت ڕاوێژکاری سەربازی کوژران کە سێ فەرماندەی باڵای سپای پاسدارانی ئێران بوون. 
ئێران تۆڵەی کردەوە و زیاتر لە 300 مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئاراستەی ئیسرائیل کرد. زۆربەیان لەلایەن سیستەمی بەرگری قوبە ئاسنی ئیسرائیل و بە یارمەتی ئەمریکا و بەریتانیا و ئوردن خراونەتە خوارەوە. ئیسرائیل وەڵامی دایەوە و دامەزراوەیەکی بەرگری ئاسمانی لە ئیسفەهانی ئێران کردە ئامانج، بەڵام هەوڵە نێودەوڵەتییەکان سەرکەوتوو بوون لە کۆنتڕۆڵکردنی دۆخەکە پێش ئەوەی بگۆڕێت بۆ ئاگرێکی گەورەتر
ئالۆزکردنی دۆخی ناوچەکە گرەوێکی ترسناک و قومارێکی ترە بە ئاشتی ناوچەکەو ئاسایشی جیهان  و ڕادەی بێهیوای ئیسڕائیلە دوای دە مانگ لە شەڕێکی شکستخواردوو
شەڕانگیزیەکانی ئیسڕائیل بێهیوای و دەرخەری ئەوەیە کەلە لێواری کۆتایی و داڕوخاندایە 
شکست لە غەززە و وەهمی ئەتۆمی ئێران و چەقبەستوویی سەربازی لە دژی حزبوڵڵا لە لوبنان، ئیسرائیلی خستۆتە دۆخی خۆ کوژی و تەقینەوە جارێکی دیکە پاڵنەرەکانی بۆ ململانێیەکی فراوانتر خێراتر دەکات. بەڵام ئەمجارەیان خەریکی یارییەک و گرەوێکی زۆر ترسناکە، کە مەترسیدارترینە لە هەموو قومارەکانی تری. ئیسڕائیل لە لێواری کۆتاییدا نیە، بەڵکو لە ناو کۆتاییەکەیدایە بۆیە بۆ ناتانیاهۆ و بازنەی ڕاستڕەوەکەی ڕوونە کە ئەوان لە چوارچێوەیەکی کاتیی سنووردارتر و پەراوێزێکی تەسکدا کاردەکەن. 
بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕادەیە تاوانکارییەی کە ئیسرائیل ئامادەیە بڕوات، ئەو جۆرە بێهیواییە لە کۆتاییدا دەتوانێت ببێتە هۆی ئەو شەڕە ناوچەییە.
ماوەی چەند مانگێکە بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل هەموو هەوڵێکی لە توانای خۆیدا داوە بۆ بەربەستدانان لە هەموو هەوڵە دیپلۆماسییەکان کە ئامانجیان کۆتایی هێنان بە شەڕە.

ئیسرائیل بە کوشتنی دانوستانکاری باڵای فەلەستینی، پەیامێکی کۆتایی و یەکلاکەرەوەی پێشکەش کرد کە ئیسڕئیل لە توندوتیژی وەبەرهێنراو دەمێنێتەوە و ئامادەی دانوستان و ڕێکەوین نیەو تەنیا کات بەفیڕۆدان  و سەرقاڵکردنی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیە ئەم بێ باکی و دەرچوون لەیاسا و بێ سزاییەی ئیسڕائیل دەتوانێت هەموو ناوچەکە لە شەڕێکی وێرانکەردا نوقم بکات. بە سەرنجدان بە توانا سەربازییەکانی ئەو شوێنەی کە بە “میحوەری بەرخۆدان” ناسراوە، بە دڵنیاییەوە ئێران و حیزباللە و ئەوانی دیکە توانای بەڕێوەبردنی ئەم تەحەدایەیان هەیە.